Bóng đè, hay liệt giấc ngủ, là một dạng rối loạn giấc ngủ (parasomnia) xảy ra khi bạn hoàn toàn tỉnh táo nhưng không thể cử động hoặc nói chuyện. Hiện tượng này thường xuất hiện trong giai đoạn ngủ REM (Rapid Eye Movement), khi cơ thể đang ở trạng thái thư giãn sâu (muscle atonia) để tránh các chuyển động theo giấc mơ.
Tuy nhiên, sự mất đồng bộ giữa não bộ và cơ thể khiến bạn tỉnh giấc nhưng vẫn bị “khóa cứng.” Khoảng 7,6% dân số toàn cầu từng trải qua bóng đè, và con số này tăng lên 28,3% ở sinh viên, hoặc thậm chí 55,8% tại Peru, nơi tỷ lệ cao nhất từng được ghi nhận.
Thậm chí, khoảng 5% dân số gặp phải bóng đè định kỳ, và hiện tượng này thường phát triển ở độ tuổi từ 25 đến 44. Dù không nguy hiểm đến tính mạng, bóng đè có thể gây sợ hãi và cần được xử lý bằng cách cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm căng thẳng.
Ngủ trưa không đúng cách có thể dẫn đến bóng đè do rối loạn chu kỳ giấc ngủ. Những giấc ngủ ngắn, bị ngắt quãng làm gián đoạn các giai đoạn của chu kỳ giấc ngủ, dẫn đến mất ngủ ban đêm và sự suy giảm chất lượng giấc ngủ. Đặc biệt, ngủ không đều hoặc không đủ giấc làm tăng nguy cơ bóng đè. Theo thống kê, khoảng 8% dân số chung từng trải qua hiện tượng bóng đè, trong đó 5% thường xuyên gặp phải. Những người mắc các rối loạn giấc ngủ như mất ngủ kinh niên, rối loạn nhịp sinh học, hoặc ngưng thở khi ngủ có tỷ lệ bóng đè cao hơn, với 38% người mắc chứng ngưng thở khi ngủ báo cáo từng bị bóng đè.
Hơn nữa, 50-60% bệnh nhân mắc chứng ngủ rũ cũng trải qua hiện tượng này, đặc biệt khi giấc ngủ bị gián đoạn trong giai đoạn REM – giai đoạn mơ sâu quan trọng. Những người ngủ không đúng giờ hoặc có giấc ngủ bị phân mảnh thường xuyên bị ảnh hưởng. Các yếu tố như stress, lo âu, hoặc ngủ trong tư thế nằm ngửa cũng góp phần kích hoạt bóng đè.
Hiện tượng "bóng đè" khi ngủ trưa có thể liên quan đến hiệu ứng phục hồi REM (REM rebound), một trạng thái tăng cường giấc ngủ REM sau giai đoạn thiếu ngủ hoặc căng thẳng, thường xảy ra ở những người có chất lượng giấc ngủ kém hoặc mức độ căng thẳng cao.
Hiệu ứng phục hồi REM được ghi nhận có liên quan mật thiết đến tình trạng giấc ngủ và yếu tố tâm lý. Các nghiên cứu cho thấy khoảng 7,6% dân số từng trải qua hiện tượng bóng đè, với tỷ lệ này tăng lên 28,3% ở sinh viên và 31,9% ở bệnh nhân tâm thần – đặc biệt là những người mắc rối loạn hoảng sợ (34,6%). Điều này được lý giải bởi chất lượng giấc ngủ kém – yếu tố độc lập dự đoán bóng đè. Thời gian trễ để vào giấc ngủ dài hơn và các triệu chứng mất ngủ cũng làm tăng nguy cơ gặp phải tình trạng này.
Hiện tượng bóng đè cũng có mối liên hệ với độ tuổi, thường xuất hiện lần đầu ở giai đoạn tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, sau đó phổ biến hơn ở độ tuổi 20-30. Những người có mức độ căng thẳng, lo âu cao hoặc trải qua các sự kiện đáng sợ cũng dễ gặp bóng đè hơn.
Ngủ ngửa có thể làm tăng nguy cơ "bóng đè," khiến nhiều người lo lắng tự hỏi: tại sao ngủ trưa hay bị bóng đè? Dù lý do chính xác chưa rõ ràng, nhưng tư thế nằm ngửa có thể làm trầm trọng thêm chứng ngưng thở khi ngủ, một yếu tố góp phần dẫn đến tình trạng này.
Trong cơn "bóng đè," não kích hoạt trạng thái tê liệt cơ bắp để tránh bạn thực hiện hành động trong mơ, nhưng cảm giác khó thở và hoảng loạn thường xuất hiện do sự phối hợp bất thường giữa não và cơ thể.
Ngủ trưa hay bị bóng đè có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn như rối loạn lo âu, ngưng thở khi ngủ hoặc chất lượng giấc ngủ kém.
Một nghiên cứu The National Center for Biotechnology cho thấy 38% người mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ (OSA) thường xuyên gặp bóng đè do các đợt ngừng thở lặp lại trong giấc ngủ. Những người mắc rối loạn lo âu, như rối loạn hoảng loạn, cũng dễ bị bóng đè, đặc biệt là sinh viên hoặc người có lịch trình ngủ không đều đặn, do giấc ngủ bị gián đoạn.
Bên cạnh đó, những người mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần như PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn) có mối liên hệ chặt chẽ với tình trạng này. Đáng chú ý, 75% bệnh nhân mắc bệnh hô hấp mạn tính báo cáo rằng họ có chất lượng giấc ngủ kém, kèm theo lo âu và trầm cảm, làm tăng nguy cơ bóng đè. Hơn nữa, 30-50% người bị chứng ngủ rũ (narcolepsy) cũng trải qua bóng đè như một triệu chứng điển hình.
Ngủ trưa bị bóng đè có mối liên hệ chặt chẽ với các vấn đề hô hấp, đặc biệt là hội chứng ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea). Đây là tình trạng gián đoạn luồng không khí dẫn đến giấc ngủ bị phân mảnh và rối loạn giấc ngủ REM, làm tăng khả năng gặp hiện tượng bóng đè.
Khi bạn bị ngưng thở hoặc giảm nhịp thở trong lúc ngủ, mức oxy trong cơ thể có thể giảm đột ngột. Điều này không chỉ gây ra cảm giác ngột ngạt mà còn làm giấc ngủ bị gián đoạn, khiến cơ thể dễ rơi vào trạng thái bóng đè – nơi ý thức tỉnh táo nhưng cơ thể không thể cử động. Các yếu tố như tắc nghẽn mũi mãn tính hoặc tư thế ngủ sai (như nằm ngửa) càng làm tình trạng này tồi tệ hơn.
Để ngăn ngừa hiện tượng "bóng đè" khi ngủ trưa, bạn cần áp dụng các chiến lược như cải thiện vệ sinh giấc ngủ, điều chỉnh tư thế ngủ, quản lý căng thẳng và tạo môi trường ngủ thoải mái.
Nếu hiện tượng bóng đè xảy ra thường xuyên, hãy tham vấn bác sĩ để kiểm tra các vấn đề tiềm ẩn như rối loạn giấc ngủ hoặc sức khỏe tâm thần.
Bạn hoặc người thân đang gặp vấn đề về giấc ngủ trưa? Đừng lo, Medjin sẽ đồng hành và mang đến giải pháp phù hợp. Truy cập ngay Medjin để cải thiện giấc ngủ của bạn!
![[2024] Top 5 máy trợ thở 2 chiếu tốt nhất | Lựa chọn từ chuyên gia](/temp/cropped-may-tho-bipap-tot-nhat-1-480x332.jpg)
![[2025] Máy tạo oxy giá bao nhiêu? Bảng giá chi tiết mới nhất](/temp/cropped-gia-may-tao-oxy-480x332.jpg)
