Khó thở kéo dài và tăng dần là một dấu hiệu nghiêm trọng của bệnh phổi trắng – đặc biệt ở giai đoạn nặng khi người bệnh có thể gặp khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi.
Ban đầu, người bệnh thường chỉ thấy khó thở nhẹ khi vận động. Nhưng sau vài ngày, tình trạng trở nên rõ rệt hơn: nhịp thở nhanh, thở nông, và cảm giác hụt hơi tăng dần. Ở giai đoạn muộn, nếu không điều trị kịp thời, khó thở có thể đi kèm tím môi, lơ mơ và nguy cơ suy hô hấp.
Điểm đặc biệt là ở bệnh phổi trắng, khó thở thường xuất hiện kèm sốt, ho có đờm, đau ngực khi hít sâu – khác biệt với hen suyễn hay suy tim. Nếu người bệnh thở gấp khi nghỉ ngơi, không thể nói trọn câu hoặc có chỉ số SpO₂ dưới 92%, đây là dấu hiệu cần hỗ trợ oxy và theo dõi y tế ngay.
Người chăm sóc nên lưu ý các mốc tiến triển của khó thở và chủ động liên hệ bác sĩ nếu thấy tình trạng xấu đi. Điều này không chỉ giúp phòng biến chứng mà còn giữ lại cơ hội điều trị kịp thời cho người thân.
Ho khan dai dẳng không đờm kéo dài trên 8 tuần là một trong những dấu hiệu sớm và phổ biến nhất của bệnh phổi trắng ở người lớn, đặc biệt là xơ phổi và các bệnh phổi kẽ mạn tính.
Triệu chứng này thường không đi kèm đờm, có thể tăng vào ban đêm và trở nên trầm trọng khi tiếp xúc với không khí lạnh, bụi, khói hoặc chất kích thích. Đặc biệt, ho khan về đêm làm gián đoạn giấc ngủ, gây mệt mỏi kéo dài và giảm chất lượng cuộc sống – một thực trạng đáng lo ngại ở người lớn tuổi và bệnh nhân sau COVID-19.
Nếu ho kéo dài dù đã dùng thuốc cảm, hoặc kèm khó thở, sút cân hay sốt nhẹ kéo dài, nên thực hiện chụp CT phổi thay vì chỉ dựa vào X-quang. CT có thể phát hiện xơ hóa, tổn thương mô kẽ hoặc các biểu hiện như tổ ong, vết tổn thương dưới màng phổi – các đặc điểm điển hình của bệnh phổi trắng.
Hãy ghi nhớ: ho khan kéo dài không phải lúc nào cũng là viêm họng. Nếu đã kéo dài trên 8 tuần, đó có thể là lời cảnh báo sớm từ lá phổi đang bị tổn thương âm thầm.
Đau tức ngực âm ỉ, kéo dài mà không rõ nguyên nhân có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh phổi trắng ở người lớn. Cơn đau thường âm ỉ, dai dẳng, không rõ vị trí cụ thể, và có thể kèm theo ho, khó thở hoặc sốt nhẹ. Đây là triệu chứng dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với mệt mỏi thông thường.
Tuy nhiên, theo các nghiên cứu hình ảnh phổi, triệu chứng này có thể liên quan đến tình trạng viêm, nhiễm trùng hoặc tích tụ dịch trong nhu mô phổi - nguyên nhân phổ biến tạo nên hình ảnh “phổi trắng” trên phim X-quang hoặc CT. Cơn đau sẽ trở nên đáng lo ngại hơn nếu đi kèm các biểu hiện như khó thở, da môi tím tái, sốt cao hoặc ho ra máu.
Nếu bạn hoặc người thân gặp tình trạng đau ngực kèm theo các dấu hiệu bất thường như trên, cần đánh giá ngay bằng bảng tự kiểm tra tại nhà hoặc đến cơ sở y tế khi:
Luôn ưu tiên an toàn: nếu không chắc chắn, hãy chọn thăm khám. Bệnh phổi trắng thường bắt đầu âm thầm, nhưng có thể chuyển nặng rất nhanh nếu không được phát hiện và điều trị sớm.
Mất sức, mệt mỏi kéo dài là dấu hiệu sớm và nghiêm trọng của bệnh phổi trắng ở người lớn, xuất phát từ việc giảm độ bão hòa oxy (SpO₂) trong máu khiến cơ thể không đủ năng lượng để hoạt động bình thường. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động, làm việc và tư duy hàng ngày của người bệnh.
Thiếu oxy khiến các cơ không sản sinh đủ ATP – nguồn năng lượng thiết yếu – dẫn đến mỏi cơ nhanh và giảm sức bền. Bộ não, đặc biệt là vùng thùy trán, cũng bị giảm hiệu suất, gây ra suy giảm nhận thức và mệt trí – tình trạng thường gặp ở người lao động hoặc bệnh nhân sau COVID-19.
Tuy nhiên, không phải lúc nào mệt mỏi cũng hoàn toàn do thiếu oxy. Nó có thể liên quan đến viêm kéo dài, thiếu máu, suy dinh dưỡng, hoặc tâm lý lo âu – đặc biệt ở người cao tuổi hoặc bệnh nhân có bệnh nền. Vì vậy, kết hợp đo SpO₂ với đánh giá thể trạng và dinh dưỡng là cách hiệu quả để hiểu rõ nguyên nhân mệt mỏi và có hướng can thiệp phù hợp tại nhà.
Giảm cân không chủ ý là một trong những dấu hiệu bệnh phổi trắng ở người lớn không thể xem nhẹ, vì nó thường phản ánh sự tiến triển âm thầm nhưng nghiêm trọng của bệnh. Trong các bệnh lý phổi kẽ như xơ phổi vô căn, việc mất hơn 5% trọng lượng cơ thể trong 6–12 tháng thường là dấu hiệu nguy hiểm, đi kèm với nguy cơ tử vong cao hơn.
Sự suy giảm cân nặng này không đơn thuần là do ăn ít, mà còn xuất phát từ các vấn đề tiêu hoá phổ biến ở bệnh nhân phổi mạn tính như trào ngược dạ dày (GERD), kém hấp thu, hoặc rối loạn vi khuẩn đường ruột (SIBO). Những yếu tố này khiến cơ thể khó tiếp nhận dưỡng chất, dẫn đến suy dinh dưỡng và làm nặng thêm tình trạng hô hấp.
Nếu người thân hoặc chính bạn nhận thấy cơ thể giảm cân rõ rệt mà không thay đổi chế độ ăn hay vận động, hãy đi kiểm tra ngay. Các xét nghiệm như albumin máu, pepsin khí quản, hoặc đo độ pH thực quản có thể giúp phát hiện nguyên nhân tiềm ẩn. Giảm cân bất thường chính là lời cảnh báo sớm – đừng bỏ lỡ.
Da xanh xao, môi tím tái là những dấu hiệu điển hình của bệnh phổi trắng ở người lớn cần được nhận biết sớm. Đây là biểu hiện của tình trạng thiếu oxy nghiêm trọng trong máu – gọi là tím tái (cyanosis) – thường xảy ra khi chỉ số SpO₂ xuống dưới 92%, theo hướng dẫn của WHO và Bộ Y tế Việt Nam.
Tình trạng này có thể thấy rõ nhất ở môi, đầu ngón tay, và vùng quanh mắt, đặc biệt ở người có làn da sẫm màu. Môi chuyển màu xanh, tím hoặc xám là dấu hiệu của tím tái trung tâm, phản ánh mức độ thiếu oxy toàn thân nghiêm trọng hơn tím tái ngoại vi ở các đầu chi. Khi kết hợp với khó thở hoặc chỉ số SpO₂ thấp, đây là tình huống cấp cứu cần can thiệp ngay.
Nếu người bệnh có biểu hiện tím tái và chỉ số SpO₂ ≤ 92%, người chăm sóc cần ngay lập tức:
Đừng chủ quan với màu sắc bất thường trên da và môi – vì đó có thể là tín hiệu cơ thể đang “kêu cứu” trong âm thầm. Việc nhận biết đúng – và phản ứng nhanh – có thể cứu sống người thân ngay tại nhà.
Đầu ngón tay dùi trống (biến dạng) là một dấu hiệu điển hình của bệnh phổi trắng ở người lớn, đặc biệt khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn xơ hóa nặng.
Biểu hiện này xảy ra khi các đầu ngón tay phồng to, tròn như dùi trống, phản ánh tình trạng thiếu oxy kéo dài và tổn thương cấu trúc phổi không thể hồi phục.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, dấu hiệu dùi trống xuất hiện phổ biến trong các bệnh phổi mạn tính như xơ phổi vô căn, giãn phế quản hoặc áp xe phổi - tất cả đều liên quan đến tình trạng thiếu oxy máu mạn tính.
Theo dõi bằng CT ngực trong 6 tháng có thể thấy nếu vùng tổn thương phổi tăng từ 4% trở lên, nguy cơ bệnh diễn tiến xấu sẽ tăng cao, và dấu hiệu dùi trống cũng trở nên rõ nét hơn.
Quan trọng nhất, đây không phải là triệu chứng có thể tự hết. Trừ khi nguyên nhân nền có thể điều trị triệt để (hiếm gặp trong các bệnh xơ phổi), đầu ngón tay dùi trống thường là biểu hiện bệnh đã tiến triển sâu, kèm tiên lượng xấu.
Nếu bạn hoặc người thân xuất hiện dấu hiệu đầu ngón tay dùi trống kèm khó thở kéo dài, hãy chủ động chụp CT phổi càng sớm càng tốt.
Bạn nên đi khám hoặc bắt đầu chăm sóc tại nhà khi các triệu chứng hô hấp kéo dài trên 2 tuần, đặc biệt nếu không rõ nguyên nhân hoặc có tiền sử mắc COVID-19. Với người bệnh hậu COVID, các dấu hiệu như khó thở, mệt mỏi hoặc suy giảm chức năng phổi kéo dài từ 4 tuần trở lên là ngưỡng cần theo dõi sát sao.
Hãy cảnh giác nếu bạn thấy hình ảnh phổi bất thường trên CT scan (như viền kính mờ, tổ ong phổi, giãn phế quản kéo), hoặc chức năng hô hấp bị suy giảm (chẳng hạn FVC hoặc DLCO < 80%). Đây là lúc cần gặp bác sĩ chuyên khoa hô hấp để đánh giá sớm nguy cơ xơ phổi tiến triển.
Trong trường hợp sau COVID, từ 4,8% đến 35% người nhập viện có dấu hiệu xơ hóa phổi, và tỷ lệ này lên tới 72% ở bệnh nhân từng thở máy. Can thiệp sớm bằng thuốc kháng xơ hoặc phục hồi chức năng hô hấp tại nhà đã được chứng minh giúp cải thiện tiên lượng đáng kể. Hãy chủ động thăm khám nếu bạn nằm trong nhóm nguy cơ cao.
Giải pháp hỗ trợ tại nhà cho bệnh phổi trắng nên bao gồm 4 yếu tố: máy tạo oxy, máy đo SpO₂, vật lý trị liệu hô hấp, và huấn luyện người chăm sóc – những can thiệp này đã được chứng minh là giúp giảm nhập viện và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Máy tạo oxy là thiết bị thiết yếu cho người có tình trạng thiếu oxy máu (SpO₂ dưới 88–92%), giúp giảm khó thở và hỗ trợ phục hồi mô phổi. Điều này đặc biệt cần thiết với bệnh nhân COPD, xơ phổi hoặc hậu COVID.
Máy đo SpO₂ hỗ trợ theo dõi tình trạng oxy trong máu tại nhà. Nếu chỉ số xuống thấp (<88% với bệnh mãn tính), đây là tín hiệu cần bổ sung oxy – giúp can thiệp kịp thời, tránh cấp cứu đột ngột.
Vật lý trị liệu hô hấp tại nhà, thông qua các chương trình phục hồi chức năng phổi, đã được chứng minh hiệu quả tương đương với điều trị tại bệnh viện. Người bệnh cải thiện khả năng vận động, giảm tái phát và chi phí y tế.
Huấn luyện người chăm sóc giúp gia đình tự tin xử lý tình huống, giảm gánh nặng hệ thống y tế và gia tăng sự an toàn tại nhà. Đây là giải pháp đặc biệt cần thiết tại Việt Nam – nơi dịch vụ điều dưỡng tại nhà còn hạn chế.
Để triển khai hiệu quả, cần kết hợp chính sách bảo hiểm, tích hợp y tế cộng đồng và hỗ trợ từ xa (telehealth). Việc nhận biết và áp dụng sớm các thiết bị này có thể là yếu tố then chốt để người bệnh duy trì sự tự chủ và sống khỏe tại nhà
Bệnh phổi trắng không phải là án tử, nếu bạn nhận diện nó sớm và đồng hành cùng đúng thiết bị hỗ trợ. Lắng nghe cơ thể, để mỗi hơi thở không còn là cuộc chiến. Medjin luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn và người thân trên hành trình giữ gìn phổi khỏe – từ oxy tại nhà đến các giải pháp phục hồi tối ưu. Trở lại với hơi thở nhẹ nhàng, là trở lại với cuộc sống mà bạn yêu thương.
Bùi Thị Hiên - Chuyên gia Điều dưỡng với hơn 5 năm kinh nghiệm trong chăm sóc sức khỏe và hướng dẫn sử dụng thiết bị y tế.
